Bilimsel Araştırma Döngüsü

Bir araştırmanın tamamlanabilmesi için izlenmesi gerek en sistematik adımlar vardır. Bir döngüsel süreç olarak tanımlanan bilimsel bilgi elde etme etkinlikleri Büyüköztürk (2015, s. 2) tarafından Şekil 1’deki gibi ifade edilmiştir.
                                             Şekil 1. Bilimsel Araştırma Döngüsü 1 
            Sosyal bilimlerde araştırmanın başlangıç noktası araştırmacıların sosyal ilişkiler konusunda fikir ortaya atması ile başlanmaktadır (Büyüköztürk, 2015, s. 2). Araştırmacılar iş hayatlarından, okudukları makalelerden veya daha önceki çalışmalarından yola çıkarak olaylar ya da değişkenler arasında ilişkilere dair düşünceler ortaya koyarlar (Büyüköztürk, 2015, s. 2).



Şekil 2. Bilimsel araştırma süreci (Field (2009, s. 3) kitabından uyarlanmıştır. )

          Creswell (2017, s. 10) ise araştırma sürecini altı adımda incelemiş ve aşağıdaki döngüyü oluşturmuştur.

Şekil 3. Bilimsel Araştırma Döngüsü (Creswell (2017, s. 10) kitabından uyarlanmıştır.)

Araştırmanın ana başlıklarını ortaya koyabilen bir araştırma planı gerekli bilgileri içermektedir (Özdamar, 2013, s. 8). Aşağıdaki bilgilerin araştırma planında bulunması araştırma sürecini kolaylaştıracaktır.
o   Araştırma konusu, amacı veya amaçları, sorunlar veya problemler
o   Araştırmayı yapma nedenleri, gerekçeleri
o   Araştırmanın yapılacağı saha, bölge, yer, mekân veya kurum
o   Araştırmanın yapılacağı tarih veya zaman periyotu
o   Araştırmanın yapılması planlanan toplum ve seçilen örneklem özellikleri
o   Araştırma verilerinin toplandığı araçlar, ölçekler, anket
o   Araştırmanın amacına yönelik araştırma yöntemi
o   Araştırmanın tipi veya modeli
o   Araştırma ekibinin özellikleri ve kimler oldukları
o   Araştırmada kullanılacak olan müdahaleler, girişimler
o Araştırmada uygulanacak olan girişimlerin değerlerinin toplanma tipi
o   Araştırmadan elde edilecek olan bilgilerin özellikler ve bu verilere uygun istatistiksel analiz yöntemi
o   Analiz sonucunda çıkan bulguların sunulacağı ortam: makale, bildiri, tez vb.
      Bir araştırma planı hazırlamak ve planı uygulamaya koymak için Özdamar’ın (2013) “Modern Bilimsel Araştırma Yöntemleri” kitabından faydalanabilirsiniz.

      1.      Adım: Araştırma Probleminin Belirlenmesi
           Doğal gözlemlerle başlayan bilimsel araştırma süreci ortak ve temel bir ilkeye varılması ile sonlanır. Araştırma sürecine başlayan kişi ilk olarak ortadaki sorunu doğru ve detaylıca belirlemelidir. Yapılan gözlemler ve literatür desteği ile sorun en iyi biçimde ifade edilir. Sonrasında araştırma amacı kesin ifadelere dökülerek araştırmanın sınırları ortaya konulur. Ancak bir sorunun araştırmaya dönüştürülebilmesi için gözlemlerle/ölçeklerle sınanabilir düzeyde olması gerekmektedir (Çömlekçi, 2001, s. 18-19).  
          Creswell (2017, s. 98) araştırma probleminin ifadesinin yazılmasının araştırmanın yönetimi için oldukça önemli olduğunu söylemektedir. Problemin ifadesi çalışmanın başlangıç kısmında yer almalı ve 5 bölümden oluşmalıdır. Bu bölümler sırasıyla; konu, araştırma problemi, araştırma probleminin gerekçelendirilmesi, bulgulardaki eksiklikler ve tartışmayı kitlelerle ilişkilendirilmelidir. Araştırmacılar aşağıdaki şekilde verilen akışı takip ederek çalışmalarını daha ayrıntılı ve akıcı hale getirebilirler. 5 ayrı paragraf biçiminde yazılması önerilen bu bölümde sıkça literatür alıntıları ve istatistiksel bulgulara yer verilmesi gerekmektedir (Creswell, 2017, s. 99). 
         Araştırmalarınızda ki problemlerin ifade edilmesi aşamasında zorluklar yaşıyorsanız Creswell’in 2017 yılında Türkçeye çevrilen Eğitim Araştırmaları kitabının 2. Bölümünü okumanızı tavsiye ederim. Bu kitaba ulaşmak için buraya tıklayınız.


      2.      Adım: Araştırma Amacının Belirlenmesi
       Araştırmacı bir bilimsel çalışmaya başlarken hangi yönde gideceğine ve ne yapacağına karar vermekte sıkıntılar yaşayabilmektedir. Bu esnada kişinin araştırma konusunu diğer bir ifade ile araştırmasının genel amacını açıklaması yeterli olmamaktadır. Veri toplama aşamasının sağlıklı yürütülebilmesi için bir önceki adım olan araştırma amacı, soruları ve hipotezlerinin belirlenmesi önem kazanmaktadır (Creswell, 2017, s. 149). Örneğin; “Osmangazi üniversitesindeki öğrencilerin sosyal problemlerini incelemek” ifadesi çok genel olmakla birlikte neyin nasıl araştırılacağına dair bilgiler içermemektedir. Bu sebepten soyut düşüncelerin gerekli birer araştırma problemine dönüşebilmesi için araştırma fikirlerimizin ölçülebilir ve gözlenebilir değişkenlerle ifade edilmesi gerekmektedir (Büyüköztürk, 2015, s. 2). Örneğin “Osmangazi üniversitesindeki evli öğrencilerin sosyal-medya bağımlılığına dair problemlerini ortaya koymak” cümlesi araştırmanın amacına uygun bir biçimde ilerlenmesini sağlamaktadır.

       Araştırma amaç cümlesini yazmak
       Araştırmalarımız için en temel adımlardan biri olan amaç cümlesinin yazımı zaman zaman zor olabilmektedir. Oluşturduğunuz cümlenin “iyi” kalitede bir amaç cümlesi olup olmadığını aşağıdaki sorulara vereceğiniz cevaplar ile karar verebilirsiniz. Bu sorular Creswell (2003, s. 118) kitabında ayrıntılı bir biçimde yazılmıştır.
ü  Amaç cümleniz ayrıntılı olarak belirtilmiş mi?
ü  Amaç cümleniz çalışmanın genel amacının iyi bir özeti mi?
ü  Amaç cümleniz yapmak istediğiniz araştırma metodunu (nicel, nitel, karma) ve araştırma desenini içeriyor mu?
ü  Amaç cümleniz çalışmada kullanılan tüm değişkenleri kapsıyor mu?
ü  Amaç cümleniz değişken türlerini (bağımlı, bağımsız vb.) içeriyor mu?
ü  Amaç cümleniz araştırma evrenini gösteriyor mu?
ü  Amaç cümleniz tanımlanan teorinin nasıl uygulanacağını ve test edileceğine dair kısa bilgiler veriyor mu?

Araştırma amaç ifadesini yazarken Creswell’in (2017, s. 166) aşağıdaki önerilerini göz önünde bulundurabilirsiniz.
v  Amaç ifadesini tek bir cümle haline getirin.
v  Cümleye “bu araştırmanın amacı …” ifadeleriyle başlayın.
v  Araştırmanızın amacına bağlı olarak “ilişkilendirmek”, “tanımlamak” ve “karşılaştırmak” sözcüklerini kullanın.
v  Araştırmada değişkenlerin türü önemliyse bu değişken türlerini (bağımlı, bağımsız, kovaryant, ara değişken gibi) belirtin. Bunları belirtirken cümlede bağımsız değişkeni önce bağımlı değişkeni sonra konumlandırmaya dikkat edin.
v  Çalışmanın yapılacağı grubu ve mekânı tanımlayın.

Bu çalışmanın amacı, Teknoloji Kabul Modelini Eskişehir’deki (araştırma mekânı) lise öğretmenleri (grup 1) ile ortaokul öğretmenlerinin (grup 2) akıllı tahta kullanım kabullenişleri (bağımlı değişken) açısından test etmektir.

           Araştırma sorularını yazmak
           Araştırmalarda amaç cümlesini yazmanın iki temel yöntemi vardır: maddeler halinde yazmak ve problem biçiminde yazmak. Ancak sosyal bilimlerde ve eğitim bilimlerinde en çok tercih edilen yöntem soru biçiminde ifade edilmesidir (Özdamar, 2013, s. 54). Örneğin deneysel bir çalışmanın amaç cümlesi şu şekilde yazılmış olabilir: X yöntemi Y yöntemine göre daha etkili sonuçlar vermekte midir?. Araştırmanın amaç cümlesini yazdıktan sonra araştırma sorularını da açık ve detaylıca ifade etmek önem taşımaktadır.
Betimsel bilgileri araştırmayı hedefleyen bir çalışma için araştırma soruları:
o   Katılımcıların araştırma mekânındaki A ve B değişken değerlerinin betimleyici istatistikleri nelerdir?
o   Katılımcıların araştırma mekânındaki A ve B değişkenlerinin düzeyleri nasıldır?
Değişkenler arası ilişkileri araştırmayı amaçlayan bir çalışma için araştırma soruları:
o   A değişkeni ile B değişkeni arasında araştırma mekânında katılımcılar için doğrusal bir ilişki var mıdır?
o   A değişkeni ile B değişkeni arasındaki doğrusal ilişkinin büyüklüğü ve yönü araştırma mekânındaki katılımcılar için nasıldır?
Farklı grupların karşılaştırılmasının hedeflendiği bir çalışma için araştırma soruları:
o    Araştırma mekânında katılımcılar için Grup 1, Grup 2’den A değişkeni açısından nasıl bir farklılık gösterir?           


           Nicel hipotezleri yazmak
           Araştırma sorununun açık ve seçik biçimde ifade edilmesinin önemini belirttik. Araştırma probleminin kavramsal çerçevesini çizilirken gözlenecek olan değişkenlerin iyi tanımlanması gerekmektedir (Çömlekçi, 2001, s. 41). Bu aşamada değişken kavramları ve bilimsel araştırma yöntemleri konuları hakkında daha geniş ve detaylı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.





           Bilimsel araştırmaya başlarken yanıt verilmesi gereken 5 soru vardır (Çömlekçi, 2001, s. 41). Aşağıdaki soruların yanıtlanması vesilesiyle araştırmanın istatistiksel tanımı yapılabilecektir.
·   Araştırmaya konu olan sorunun çözümü için verilerin derlenmesine gerçekten gerekesinim var mıdır?
·  Veriye gereksinim olduğu durumlarda hangi türde veri toplanmalıdır?
·  Evrenin tamamı için veri elde edilebiliyorsa sorunu çözmek için nasıl bir yol izlenmelidir?
· Tanımlanmış bir sorunun çözümü için gereksinim duyulan verinin miktarı nedir?
· İstatistiksel kararlar ile gözlemler arasında bağlantı nasıl kurulacaktır.


         Bir araştırma probleminin istatistiksel olarak tanımlaması için ilk olarak araştırma evreninin iyi tanımlanması ve bu evrenin parametrelerinin belirlenmesi gerekmektedir. Evrenin zaman ve mekân sınırlamaları ifade edilmelidir. Araştırmada çalışılmak istenen evren tanımlandıktan sonra hangi değişkenlerin araştırmaya katılacağına karar verilmelidir. Son olarak, evren ve değişenler belirlendikten sonra hipotezlerin istatistiksel olarak ifade edilmesi gerekmektedir (Çömlekçi, 2001, s. 43).



         Hipotezlerimizi yazarken bir takım önerileri dikkate almamız gerekmektedir (Creswell, 2017, s. 170). Bir hipotezde değişkenleri ifade ederken öncelikle bağımsız değişkeni, bağımlı değişkeni ve kontrol (kovaryant) değişkeni sırasıyla yazılmalıdır. Grup karşılaştırılmasının yapıldığı çalışmalar için grup değişkeni veya gruplar açıkça söylenmelidir.  Grupların karşılaştırıldığında öngörülen daha az veya daha fazla olma durumu belirtilmelidir. Katılımcılar ve araştırma sahasının hipotezlerde yer alması tavsiye edilse de tekrara düşmemek için bu ayrıntılardan vazgeçilebilir (Creswell, 2017, s. 170).

       3.      Adım: Veri Toplama
        Cevaplanmak istenen sorular gerekli ve yeterli düzeyde ifade edildikten sonra hazırlanan hipotezleri test etmek için gerekli olan veri toplama araçlarının bulunması veya hazırlanması ve sonrasında verilerin toplanması aşaması gelmektedir (Büyüköztürk, 2015, s. 2). Bu aşamada kullanılan araçların güvenilir ve geçerli olması büyük önem taşımaktadır. Ayrıca bu aşamada katılımcılara karar verilmesi ve bu katılımcılardan izinlerin alınması gibi birçok farklı adımda da mevcuttur.

NOT: Ölçek geliştirme ve uyarlama çalışmalarına dair kaynaklara buradan ulaşabilirsiniz.
NOT: Ölçme aracınızın güvenirlik ve geçerlilik çalışması ile ilgili bilgilere buradan ulaşabilirsiniz.

        Veri toplama aşaması bilgileri bir araya getirmekten ziyade daha sistematik bir yapı oluşturmayı içerir. Crewsell (2017, s. 188) nicel veri toplama aşamasını 5 adımda incelemiştir.
        Bu adımlar incelendiğinde ilk ortaya çıkan adım analiz birimini belirlemektir. Araştırmacılar çalışmak istedikleri probleme uygun olan evren ve örnekleme karar vermeleri gerekir. Bu aşamada bireyler veya kurumlar seçilebilir ve ardından çalışılmak istenen evreni/ kitleyi temsil edecek örneklem büyüklüğüne karar verilir. Farklı örnekleme yöntemleri için burayı tıklayınız.
        Araştırmanın yapılması planlan analiz birimi belirlendikten sonra bu birey veya kurumlardan izin alınması gerekmektedir. Örneklemin duruma göre bu izin bazen bireysel alınırken bazen de hem bireysel hem de kurumsal izinler alınmalıdır.

      4.      Adım: Verilerin Analizi ve Yorumlanması
       Araştırma problemlerinizi cevaplamak için geçerlik ve güvenilir veri toplama araçları yardımıyla topladığınız verileri “uygun” istatistiksel yöntemlerle analiz etmemiz gerekmektedir. Bilimsel araştırmanızın anlamlılığı 4. Adımda seçtiğiniz tekniğin çalışmaya uyumuyla doğrudan ilintilidir. Bu platformun asıl amacı bu aşamada sizin probleminize en uygun istatistiksel tekniğe karar vermenize yardımcı olmak ve analizi uygulamada karşılaştığınız zorlukların üstesinden gelmenizi desteklemektedir.
İstatistiksel işlemler aşaması bu platformda daha detaylı olarak hazırlanmış ve olası problemlere karşı önlem alınmıştır. Veri analizi seçme aşamasına geçmek için buraya tıklayınız.

      5.      Adım: Araştırma Sonuçlarının Raporlanması
       Yapılan istatistiksel işlemlerin sonuçlarının araştırma problemi ile ilişkilendirildiği ve gerçek hayata uygulandığı aşamasıdır. Araştırmacıları merak ettiği olaylar veya değişkenler arasındaki ilişkiyi anlamlı halde ifade edilmesidir (Büyüköztürk, 2015, s. 2).





Kaynakça
Büyüköztürk, Ş. (2015). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı: İstatistik, araştırma deseni. Ankara: Pegem Yayıncılık.
Creswell, J. W. (2017). Eğitim araştırmaları, nicel ve nitel araştırmanın planlanması yürütülmesi ve değerlendirilmesi (Çev. Ed. Halil Ekşi). İstanbul: EDAM Yayıncılık.
Çömlekçi, N. (2001). Bilimsel araştırma yöntemi ve istatistiksel anlamlılık sınamaları. Eskişehir: Bilim Teknik Yayınevi.
Field, A. (2009). Discovering statistics using SPSS. Thousand Oaks, CA: Sage.
Özdamar, K. (2013). Paket programlar ile istatistiksel veri analizi-1: SPSS-MINITAB. Eskişehir: Nisan Kitapevi.