Merkezi Eğilim Ölçüleri (Ortalamalar)

Zorluk Derecesi 😊😊😊😊

Bu bölümde neler bulabilirsin?




Bir dağılımdaki verilerin etrafında toplandığı değerlerdir. Verilerin düzenlenmesiyle elde edilen veri setinin tamamını temsil edecek tek bir referans değeri merkezi eğilim ölçüsü olarak tanımlanabilir (Alpar, 2016, s. 83; Thompson, 2008, s. 36). Genel manada, “ortayı” temsil ederler. Verilerin aralıklı ve oransal ölçekli veri toplama araçları vasıtasıyla toplanması önemlidir (Özdamar, 2013, s. 176). Ancak Likert tipi ölçeklerde geçerlilik ve güvenirlik çalışmaları yapıldığı takdirde merkezi eğilim ölçüleri hesaplanabilir (Özdamar,  2013, s. 176). Bu ölçüler aşırı değerlerden etkilenip etkilenmeme kriterine göre iki gruba ayrılabilir: hassas ve hassas olmayan merkezi eğilim ölçüleridir. Veri setinde aşırı değerler olduğunda kullanılamayan ölçüler hassas ölçüler olarak adlandırılır. Aritmetik, harmonik ve geometrik ortalama bu hassas merkezi eğilim ölçüleri arasındadır (Güriş ve Astar, 2015, s. 43). Hassas olmayan ölçüler ise veri setindeki aşırı (uç) değerler olduğunda kullanılabilen merkezi eğilim ölçüleridir. Bu kategorinin en önemli temsilcileri ise tepe değer ve ortancadır.

Ortalamaları hesaplamak neden önemlidir?

 Sosyal bilimlerde araştırma yaparken araştırmacılar ellerindeki problemi çözebilmek için oldukça fazla miktarda veri toplama ihtiyacı duyarlar. Genellikle toplanan bu ham veriler büyük bir yığında farksız değildir. Anlamlandırılması zor olan bu ham verileri daha anlaşılabilir ve ifade edilebilir hale getirebilmek için istatistikçiler bazı formüller veya yollar ortaya koymuşlardır (Runyon ve Haber, 1980, s. 8-9). Bunlardan bazıları grafik çizme, sıklık hesaplama ve ortalamaların hesaplanmasıdır. Frekans ve yüzde hesaplamalarında olduğu gibi merkezi eğilim ölçülerini rapor etmek bize çalışmamızdaki bireylerin genel eğilimlerini gösterir. Bu sayede okuyucular örneklem profillerine dair yüzeysel bilgiler elde edebilmektedir. Örneğin, örneklem grubunun yaş ortalamasının 25,3 olarak bulunması çalışmanın genç yetişkinler üzerinde yapıldığına dair bilgiler verebilmektedir. Ek olarak, değişkenlere ait ortalamalar da okuyucuya araştırılmak istenen değişkenlerin örneklemdeki temsili değerini ifade eder. Böylece örneklemdeki değişken değerlerinin hangi noktada toplandığı gözlemlenmiş olur. Ölçekle veri toplanan araştırmalarda ölçeğin alt boyutlarına ait olan ortalama değerleri vermek bireylerin eğilimleri hakkında bilgi verebilmektedir. Örneğin, okul yöneticilerinin sosyal-duygusal eğitim liderliği becerileri ve algı yönetimi kullanım düzeylerinin incelendiği araştırmada ortalama ve standart sapma değerleri aşağıdaki tabloda gösterilmiştir (Uylas, 2017, s. 107). Bu tablo verilerine göre ölçeklerin alt boyutlarına verilen cevaplar birbirinden çok farklılaşmamaktadır. Ancak bu farkların istatistiksel anlamlılığına dair konuşmak için yeterli bilgi yoktur.

Tablo
Ölçekler ve Alt Boyutlar
N
Ortalama
Ss
Mevcut Algının Belirlenmesi
563
3,77
0,97
İzlenim Oluşturma ve Etkileme
563
3,75
0,94
Algı Oluşturma ve Algıyı Yönlendirme
563
3,73
0,86
Yönetici Algı Yönetimi Toplam
563
3,75
0,85
Sosyal-Duygusal Eğitim Liderliği Toplam
563
3,88
0,95


Özellikle deneysel çalışmalarda deney ve kontrol grupları arasındaki farkların anlamlı olup olmadığını test etmeden önce ortalamalar hesaplanarak genel manada bir gösterim yapılabilir. Örnek olarak, sosyal bilgiler dersinin başarısını artırmak amacıyla yapılmış olan kontrol-deney gruplu öntest -sontest deneysel çalışmalarda bu iki grubun son test puanlarına ait ortalama puanları aşağıdaki gibidir (Ozan, 2017, s. 148). Bu tablodan deney grubu ortalamasının (hem standart ortalama hem de düzeltilmiş ortalama) kontrol grubu ortalamasından fazla olduğu gözlemlenmektedir. Bu ortalamalara bakarak deney grubunun sosyal bilgiler dersinde daha başarılı olduğu söylenebilmektedir. Ancak daha önce de belirtildiği gibi ortalamalar genel eğilimleri gösterir ve ayrıntılara dair bilgi vermezler. Bu sebepten ortalamalara bakarak yorum yapmakta dikkatli olunmalıdır.

Araştırmanızda verilerin eğilimlerini göstermek için hangi yöntemi tercih edersiniz?
Kaynakça
Alpar, R. (2016). Uygulamalı çok değişkenli istatistiksel yöntemler. Ankara: Detay Yayıncılık.

Güriş, S., & Astar, M. (2015). Bilimsel araştırmalarda SPSS ile istatistik. İstanbul: Der Yayınları.

Haber, A., & Runyon, R. (1980). General statistics. Boston, MA: Addison-Wesley.

Özdamar, K. (2013). Paket programlar ile istatistiksel veri analizi-1: SPSS-MINITAB. Eskişehir: Nisan Kitapevi.

Thompson, B. (2008). Foundations of behavioral statistics: An insight-based approach. New York, NY: Guilford Press.

Uylas, S. D. (2017). Okul yöneticilerinin sosyal-duygusal eğitim liderliği ve algı yönetimine ilişkin öğretmen görüşleri (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu.


Bu metine atıfta bulunmak için: Karakaya Özyer, K. (2019). Merkezi Eğilim Ölçüleri [Blog]. Retrieved 24 June 2022, from https://nicelanalizlericindesteksistemi.blogspot.com/.